عکس هنرپیشه ها

هنرمند پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون می گوید با اینکه تحصیلات آکادمیک تئاتر را خارج از ایران دنبال کرده اما همیشه به فکر فعالیت در تئاتر کشورش بوده است.

اهمیت داوود رشیدی و فعالیت های نمایشی او در تاریخ نمایش ایرانی چیست؟ این پرسشی است که محمدعلی منصوری با گردآوری مجموعه کتاب های نمایشنامه و زندگی نامه داوود رشیدی به آن پاسخ داد.

بسیاری از علاقه مندان هنر نمایش می توانند با استناد به این مجموعه کتاب ها با شخصیت و آثار این هنرمند آشنا شوند. مجموعه اول و دوم به ارائه متون نمایشی اختصاص دارند که او در این سال ها به صحنه برده است.

مجموعه سوم به طور ویژه به نمایش «در انتظار گودو» و ترجمه نمایشنامه معروف ساموئل بکت می پردازد و مجموعه چهارم نیز در برگیرنده یک گفت و گوی بلند با داوود رشیدی و خاطرات او است که در حال حاضر مجموعه اول در دسترس علاقه مندان است.

در یکی از روز های فروردین مهمان این بازیگر پیشکسوت تئا تر، سینما و تلویزیون و احترام برومند مجری سابق تلویزیون و بازیگر تئا تر و همسر رشیدی شدیم تا درباره انتشار مجموعه کتاب هایش با او گپ بزنیم، در ادامه این گفت و گو سری هم به برخی خاطرات این هنرمند زدیم.

آقای رشیدی چه شد که به فکر جمع آوری نمایشنامه ها افتادید؟

داوود رشیدی: دوست عزیز من آقای محمد علی منصوری بانی چاپ این کتاب است. ایشان جوان بسیار فرهیخته ای هستند. پیشنهاد کردند این کتاب ها فقط به زندگی تئاتری من بپردازد، همینطور که می دانید جلد اول ترجمه تعدادی از نمایشنامه هایی است که من همراه دوستانم دکتر پرویز طباطبائی، دکتر جلال ستاری و یا به تنهایی ترجمه کردم. جلد دوم هم به همین روال است. خب، مدتی طول کشید تا این نمایشنامه ها جمع آوری شود، برخی از آن ها دست نوشته بودند و برخی دیگر از آن ها کهنه و در حال از بین رفتن ، همه این نمایشنامه ها در تلویزیون قبل از انقلاب و یا روی صحنه قبل و بعد از انقلاب اجرا شده است.

به کارگردانی خودتان؟

رشیدی: بله

این کتاب می تواند یکی از منابع بسیار خوب برای بچه های تئاتری باشد.

رشیدی: بله، حتی برای اجرای دوباره هم می تواند منبع خوبی باشد.

دلیل اینکه آقای منصوری خواستند در این چهار جلد که الان جلد اولش منتشر شده فقط به زندگی تئاتری شما پرداخته شود، چه بود؟

احترام برومند: آقای منصوری عقیده داشتند جوان های امروز داوود رشیدی را بیشتر به عنوان یک بازیگر می شناسند. البته چند تئا تر هم به کارگردانی ایشان بین سال های ۷۰ تا ۹۰ روی صحنه رفت که همه خوشبختانه موفق بوده ولی باید بپذیریم فعالیت های تئاتری داوود رشیدی خیلی برای نسل امروز روشن نیست. به هر حال فکر می کنم لازم است جوانان امروز راجع به فعالیت های پیشکسوتان در گذشته بیشتر بدانند.

زمان مشخصی برای چاپ سه کتاب بعدی مشخص شده است؟

رشیدی: مطالب جلدهای بعدی جمع آوری شده و آماده است. امیدوارم سه کتاب بعدی به اندازه جلد اول با تاخیر مواجه نشود و هر چه زود تر در اختیاز علاقه مندان قرار گیرد.

آقای رشیدی به کدامیک از نمایشنامه هایی که در این کتاب (جلد اول) هست تعلق خاطر بیشتری دارید؟

رشیدی: همه برایم دوست داشتنی هستند. نمایش «می خواهید با من بازی کنید» را بیشتر دوست دارم. چون فکر می کنم اولین اجرای صحنه ای من در ایران بود که ترجمه و کارگردانی کردم.

خاطرتان هست چه کسانی بازی کردند؟

رشیدی: بله. جعفر والی، ژاله صبا، پرویز کاردان و... انشا الله در چهارمین جلد عکس ها و مطالب مربوط به هر نمایش را خواهید دید.

خاطره ای از اجرای نمایش هایتان در این سال ها دارید؟

رشیدی: برای من نمایش «در انتظار گودو» جالب و خاطره انگیز است. این نمایش سال ۱۳۴۷ در یکی از سالن های تهران اجرا شد. یادم می آید دو اجرا هم در جشن هنر شیراز داشتیم. در شروع یکی از اجرا ها یک کارگردان فرانسوی پیش من آمد و گفت: «من اجراهای زیادی از این نمایش در اروپا دیده ام، خیلی دلم می خواهد کار شما را ببینم. متاسفانه پرواز دارم و تا آخر نمایش نمی توانم بمانم.» اما بعد از پایان نمایش او را دیدم. کار ما را تحسین کرد و گفت نتوانستم اجرا را تا انتها نببینم. پروازم را از دست دادم. البته ترجمه «در انتظار گودو» را همراه یکی از دوستان هنرمندم انجام داده بودم و در اجرا هم با هنرمندان با تجربه ای همراه بودم. شاید به همین دلیل است که یک جلد از این چهار جلد فقط به ترجمه و اجرای «در انتظار گودو» و نقد ها و نظر ها درباره آن اختصاص دارد.

آقای رشیدی برای شما که تحصیلات بازیگری را در خارج از ایران آموخته بودید، شروع فعالیت هنری در ایران سخت نبود؟

رشیدی: برعکس، چون در سوئیس به طور حرفه ای کار کرده بودم، به محض ورود به ایران هم بطور حرفه ای وارد کار شدم و در وزارت فرهنگ و هنر و اداره تئا تر مشغول به کار شدم. یادم می آید زمانی که تصمیم گرفتم به ایران بیایم فرانسوا سیمون مدیر تئا تر «کاروژ» که خود کارگردان و بازیگر بسیار معروفی بود به من گفت: «تو اینجا وارد کار حرفه ای شده ای و داری موفق می شوی. چرا به ایران می روی؟» گفتم: «من ایرانی هستم و دوست دارم به کشورم برگردم و آنجا کار کنم» با اینکه از بچگی به خاطر شغل پدرم در خارج از کشور مدرسه و دانشگاه رفتم و زندگی کردم، اما همیشه رویایم فعالیت تئا تری در ایران بود.

زمانی که کار تئا تر را در ایران آغاز کردید چند گروه نمایشی در ایران فعالیت می کردند؟

رشیدی: چند نفر از کارگردانان مانند آقایان عباس جوانمرد، علی نصیریان، خسروی و.... من گروه تئاتری داشتیم. در گروه من خسرو شجاع زاده، فرزانه تائیدی، فهیمه راستگار و بعدها داریوش فرهنگ و مهدی هاشمی بودند.

البته در اوایل دهه چهل هر چهارشنبه در تلویزیون به صورت زنده اجرای تئا تر داشتیم با دوستان عزیزم عزت الله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، جعفر والی، فخری خوروش، جمیلی شیخی که بسیار خاطره انگیز بود. همه با هم همکاری خوبی داشتیم.

آقای رشیدی شما قبل از انقلاب مسئول واحد نمایش تلویزیون بودید. از آن زمان بگویید.

رشیدی: واحد نمایش تلویزیون مسئول تهیه سریال ها و فیلم های تلویزیونی بود، اما یک گروه نمایشی هم داشتیم، گروه «تئا تر امروز». هنرمندانی مثل مرضیه برومند، بهرام شاه محمدلو، رضا بابک، سعید پورصمیمی، راضیه برومند، علیرضا هدائی و چند نفر دیگر عضو این گروه بودند. گروه بسیار خوبی بود. یادم می آید توی حیاط واحد نمایش تئا تر برای بچه ها اجرا می کردیم. متاسفانه بعد از انقلاب این گروه منحل شد و خب من هم از واحد نمایش رفتم.

بعد از انقلاب هیچوقت فکر کردید به خارج از کشور بروید؟

رشیدی: نه. من کشورم را دوست دارم و گرچه چند سالی دچار مشکلات مختلف بودم، اما کوشش کردم به آن ها غلبه کنم. به هر حال برای زندگی کشور خودم را به همه جا ترجیح می دادم.

«فرار از تله» و «کندو» دو اثر ماندگار شما در سینما قبل از انقلاب است خاطره ای از آن سال ها دارید؟

رشیدی: «کندو» فیلم خوبی بود. «فرار از تله» هم اولین فیلم سینمایی من بود. خاطرات بسیار خوبی از آن فیلم و همکاریم با دوستان عزیزم جلال مقدم و بهروزوثوقی دارم. بهروز خیلی سعی می کرد به بازی من کمک کند. دوستی خوب و حرفه ای با هم داشتیم. بازیگر خوبی بود. همیشه قبل از فیلمبرداری آماده و ورزش کرده سر صحنه بود. در مورد «کندو» به نظرم بسیار فیلم خوبی بود. یاد فریدون گله زنده باشد. می خواست «کندو ۲» را هم بسازد، اما متاسفانه وقت نشد.

اولین فیلم سینمایی که بعد از انقلاب بازی کردید چه بود؟

رشیدی: فکر می کنم «بازرس ویژه».

قطعا یکی از آثار ماندگار شما بازی در سریال «هزار دستان» بود. آشنایی شما و علی حاتمی چطور اتفاق افتاد؟

رشیدی: علی حاتمی را از دانشکده هنر های دراماتیک، وقتی جوانی لاغراندام و با استعداد و خونگرم بود می شناختم. بعد نمایش «حسن کچل» او را به روی صحنه بردم و بعد ها او برایم مثل یک برادر کوچک تر شد. با هم دوستان خوبی بودیم و دوستان خانوادگی شدیم و لیلی و لیلا با هم بزرگ شدند.

از نمایش «حسن کچل» بگویید.

رشیدی: خب، خیلی ها فکر می کردند چون من خارج از کشور درس خواندم نمی توانم در کارگردانی نمایش «حسن کچل» که صد در صد ایرانی و با شعر و آهنگ های عامیانه بود موفق باشم، اما کار خوبی شد در تالار ۲۵ شهریور آن زمان سنگلج فعلی اجرا کردیم، خیلی هم موفق بود. یاد پرویز فنی زاده، اسماعیل داورفر، یدالله شیراندامی و دیگران گرامی باد.

آقای رشیدی فکر می کنید مهم ترین ویژگی آثار علی حاتمی چیست که بعد از تمام این سال ها هنوز هم جزو آثار شاخص سینما و تلویزیون محسوب می شود؟

رشیدی: می دانید من وقتی مسئول واحد نمایش تلویزیون بودم، علی حاتمی دو اثر ماندگار به نام های «داستان های مولانا» و «سلطان صاحبقران» را ساخت.

ویژگی حاتمی اول ایرانی بودن بود، بخصوص در آن سال ها که سینما و تلویزیون به نوعی یک کالای وارداتی بود. او سبک ایرانی خاص خودش را داشت و به این دلیل آثارش ماندگار شد. او در کنار نبوغ ذاتی خود وسواس و دقت عجیبی داشت. در آثارش تاکید داشت که تمام وسائل صحنه متعلق به زمانی باشد که قصه در آن زمان روایت می شود، حتی وسائلی که شاید درست هم در کادر دیده نشود. یکی از دلایلی که کارهایی مثل «هزار دستان» را درخشان و ماندگار می کند این است که بازیگران و عوامل درست در کنار هم چیده می شوند. این اتفاقات در آثار هنری اهمیت زیادی دارد.

فکر نمی کنید کسی جز علی حاتمی نمی توانست شما ها را کنار هم قرار دهد؟

رشیدی: بله همینطور است. اگر امکانات حال حاضر برای فیلمسازی مثل علی حاتمی فراهم می شد، قطعا شهرت جهانی پیدا می کرد. الان ارتباطات جهانی خیلی زیاد شده. حیف شد که علی حاتمی زود از بین ما رفت.

آقای رشیدی سال ها است تولید آثار با کیفیت در تلویزیون به انداره انگشتان دست رسیده است. به نظر شما مهم ترین دلیل این اتفاق چیست؟

رشیدی: همه چیز تغییر کرده، یک مثال فرانسوی هست که می گوید: «زمان دیگر، عادات دیگر» طبیعی است که همه چیز تغییر کرده است. زمانی بود که پیشنهادات زیاد و خوبی به من برای بازی در سینما و تلویزیون می شد. وقتی بازی در یک اثر توسط یک کارگردان مطرح و خوش نام به ما می شد، چشم بسته قبول می کردیم، اما الان زمانه عوض شده است. کیفیت فیلمنامه ها و آثاری که تولید می شود هم پایین آمده است.

آقای رشیدی سریال های تلویزیون را نگاه می کنید؟

برومند: داوود طرفدار پر و پا قرص فوتبال و مسابقات ورزشی و برنامه های ورزشی است. گاهی هم برنامه های خبری را نگاه می کند. خیلی ندیدم حوصله سریال داشته باشد اما فیلم های خوب را می بینیم.

رشیدی: ما در منزلمان دو اتاق داریم با دو تا تلویزیون، وقتی من فوتبال نگاه می کنم همسرم مشغول تماشای سریال است.

آقای رشیدی از اینکه دخترتان لیلی قدم در مسیری که شما رفته اید گذاشته است خوشحالید؟

رشیدی: بله می دانستم که خیلی به تئا تر علاقه دارد و استعداد دارد و خوشحالم که موفق شده است، خیلی هم دوست دارم کمکش کنم، اگر به حرف من گوش کند.

بهناز شیربانی