عکس هنرپیشه ها

درک نحوه کار مغز یکی از چالش‌های تحقیقاتی مهم دنیای امروز است؛ هزاران دانشمند در سرتاسر جهان مغز انسان را مطالعه می‌کنند و امیدوارند بتوانند با بهبود درک انسان از مهم ترین عضو بدنش جلوی بسیاری از بیماری‌ها را بگیرند.

چشم انسان یکی از ابزارهای تشخیصی بیماری‌های عصبی مختلف محسوب می‌شود

وقتی فردی دچار سکته مغزی یا زوال عقل می‌شود، چه اشتباهی در مغز رخ داده است؟ دلایل و ریشه‌های ژنتیکی بیماری‌های مغزی، از دست دادن شنوایی با افزایش سن یا بیماری‌های نورون حرکتی کدامند؟ چه درمان‌هایی می‌تواند پاسخگوی این بیماری‌های باشد و کدام درمان‌ها اختلالات روانشناختی را حل می‌کنند؟ همه ما قبول داریم که قبل از پیدا کردن پاسخ این سوال‌ها درباره نحوه عملکرد مغز باید ببینیم مغز چطور بوسیله چشم می‌بیند و چطور می‌خواند.

چشم انسان تنها بخش مغز است که مستقیماً دیده می‌شود؛ این اتفاق وقتی می‌افتد که چشم پزشک از یک افتالموسکوپ استفاده می‌کند و در حین معاینه نور سفیدی را در چشم شما می‌اندازد. با اینکار درونی ترین لایه چشم (شبکیه) دیده می‌شود و عصب حامل پیام‌های بصری از شبکیه به مغز (در عصب‌های بینایی) در قسمت پشت چشم شما قابل رویت می‌شوند.

در بسیاری از بیماری‌های عصبی نظیر سکته مغزی، میتوان تغییرات ایجاد شده در عصب بینایی چشم انسان را از طریق معاینه مستقیم دید. اگر فشار درون مغز انسان افزایش پیدا کند – مثلاً در اثر تومور مغزی – میتوان از طریق تورم عصب‌های بینایی به آن پی برد. به همین ترتیب تغییرات ناحیه پشت چشم انسان می‌توان در تشخیص فشار خون بالا، دیابت، گلوکوم، بیماری‌های مربوط به افزایش سن و بیماری‌های ژنتیکی بکار رود.

شبکیه نارس چشم کودک

یک روش جدید و البته پیچیده به نام توموگرافی انسجام نوری امکان بررسی شبکیه با جزییات بیشتر را فراهم کرده است. از این روش می‌توان تمام لایه‌های شبکیه را دید و آنها را در عرض چند ثانیه با وضوح میکروسکوپی اسکن کرد. روش توموگرافی انسجام نوری باعث بهبود تشخیص و درمان بیماری‌های عصبی مربوط به شبکیه و اعصاب چشم شده است. برای مثال اگر فردی به بیماری گلوکوم مبتلا باشد، این روش می‌تواند از دست رفتن بافت اعصاب را تشخیص دهد و به تشخیص میزان پیشرفت بیماری کمک کند.

لایه‌های اصلی چشم انسان

البته این روش محدودیت‌هایی هم دارد که یکی از مهمترین آنها ناکارآمدی در حوزه کودکان است. با این روش نمی‌توان کودکان را مورد معاینه قرار داد چون کودکان نمی‌توانند به مدت کافی ثابت بمانند. اسکنرهای دستی برای معاینات کودکان بهتر جواب می‌دهد. از طرفی اطلاعات درباره آنچه شبکیه سالم و کامل کودکان تلقی می‌شود، کم است و هنوز باور علمی‌ثابتی در اینباره وجود ندارد. واضح است که با افزایش سن همه چیز تغییر می‌کند و تشخیص و درمان بیماری‌های عصبی شبکیه کارایی بیشتری پیدا می‌کند.

محققان دانشگاه لستر در حال تحقیق روی توسعه نرمال و غیرنرمال شبکیه و اعصاب بینایی هستند تا از این طریق روش‌های تشخیص بیماری‌های مربوطه را بهبود ببخشند. این محققان دریافته اند که شبکیه در هنگام تولد نارس است؛ برای مثال گیرنده‌های نوری – سنسورهایی در شبکیه که مسئول تشخیص نور هستند – هنگام تولد بسیار کوچک هستند اما کم کم رشد می‌کنند و تا سن شش سالگی حدود ۳۰ برابر کشیده تر می‌شوند.

دانشمندان توسعه و شکل گیری حفره چشمی‌(منطقه مرکزی که از مخروط‌های نزدیک به هم ساخته شده) را هم مورد مطالعه قرار داده اند و ثابت کرده اند که اعصاب شبکیه و اعصاب نوری تا قبل از دوران بلوغ کامل نمی‌شوند.

تصویری از توزیع سلول‌های مخروطی حفره چشمی؛ در سمت چپ سلول‌های چشم سالم و در سمت راست یک شبکیه کور رنگ را می‌بینید

گیرنده‌های نوری غیرنرمال در چشم انسان

در برخی از بیماری‌های مربوط به چشم انسان ، رشد حفره چشمی‌کند یا متوقف می‌شود. گیرنده‌های نوری کوچک باقی می‌مانند و لایه‌های درونی شبکیه درست جابجا نمی‌شوند. به این حالت هیپوپلازی حفره چشمی‌می‌گویند. اختلال توسعه و رشد اندام‌ها می‌تواند در اثر بیماری‌های ژنتیکی رخ بدهد. این اختلال رشدی هم در کودکان مبتلا به زالی یا سفیدی پوست یا کودکان بشدت نارس دیده می‌شود.

دید چشم این کودکان به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. مبتلایان به این بیماری گاهی اوقات نمی‌توانند چشم شان را ثابت نگه دارند و دچار حرکات پس و پیش غیرارادی در چشم می‌شوند که نیستاگموس نام دارد. در بیماری دیستروفی شبکیه هم پوشش لایه‌های شبکیه مختل می‌شود. خبر خوب این است که با روش توموگرافی انسجام نوری می‌توان بسیاری از تغییرات غیرعادی و رشد غیرنرمال شبکیه را به موقع و در مراحل اولیه شناسایی کرد. بیماری‌های چشم انسان هم مثل سایر بیماری‌های بیش از هر چیز به تشخیص به موقع و زودهنگام بستگی دارد و نه تنها به درمان کمک می‌کند بلکه جلوی معاینات پیچیده و بی هوشی‌های غیرضروری را می‌گیرد.

چشم انسان تنها عضو بدن اوست که بافت‌های عصبی و عروق آن مستقیماً دیده می‌شوند. همین امر امکان مشاهده مستقیم تغییرات ناشی از بیماری‌های مختلف را هم فراهم می‌کند. دید مستقیم شبکیه و اعصاب بینایی این عضو را به یک موضوع ایده آل برای تحقیق تبدیل کرده است که نتیجه قطعی آن روش‌های تشخیصی و درمانی بهتر برای بیماری‌های چشم انسان است.

البته ناگفته نماند که فواید امکان معاینه مستقیم چشم فقط عائد خود این عضو نمی‌شود و در تشخیص و درمان طیف گسترده ای از بیماری‌های عصبی به کمک پزشکان و متخصصان می‌آید.